نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتابهای درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی

چکیده پژوهش حاضر با هدف شناسایی و نقد رویکردهای تربیت اخلاقی، وضعیت و جایگاه مولفه های آنها در برنامه درسی فعلی و طراحی الگوی برنامه درسی، جهت تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی انجام شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. از منظر گردآوری و تحلیل داده ها، رویکرد یا پارادایم زیربنایی پژوهش، کیفی است. گرچه در پاره ای موارد از شاخص های کمی نیز استفاده شده است، لیکن رویکرد غالب کیفی بوده است. به منظور شناسایی وضعیت موجود تربیت اخلاقی در برنامه درسی دوره ابتدایی، با بهره گیری از تکنیک تحلیل محتوا، کتابهای درسی قرآن، هدیه های آسمان، بخوانیم، بنویسیم و تعلیمات اجتماعی پایه های اول تا پنجم دوره ابتدایی از نظر توجه به مولفه های رویکردهای تربیت اخلاقی معاصر که به تأیید 15 نفر از متخصصان تعلیم و تربیت رسیده است، مورد بررسی قرار گرفتند. فراوانی مضامین، تصاویر (عکس)، سوال و تکالیف (فعالیت های دانش آموزان و تمرین های مندرج در کتاب) پس از شمارش و درج در جدول توزیع فراوانی و درصد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند(جمعاً 17 کتاب). طبق نتایج تحقیق، علی رغم اهمیت نقش نهاد آموزش و پرورش در فرایند تربیت متربیان و نیز محوریت اساسی کتب درسی در جریان تعلیم و تربیت در کتابهای درسی، به مسأله مهمی چون تربیت اخلاقی به طور جدی و علمی پرداخته نشده است. همچنین بیشتر مطالب کتب یاد شده، به شکل مضامین حاوی پند و اندرز ارائه شده و برای ارتباط مولفه های تربیت اخلاقی با زندگی روزمره دانش آموزان فعالیتی پیش بینی نشده است. از شیوه های تدریس متناسب با رده سنی کودکان دبستانی، در جهت ارتقاء شناخت ارزش اخلاقی و در نهایت التزام به آموزه های اخلاقی با رویکرد اسلامی در آنان کمتر بهره برده شده است. به منظور ارائه الگوی برنامه درسی تربیت اخلاقی ویژه دوره ابتدایی، از منابع متعدد از جمله پژوهش ها، تألیفات، تجارب سایر کشورها و همچنین نظر متخصصان استفاده شد. با استفاده از منابع یاد شده، الگوی مناسب برنامه درسی تربیت اخلاقی تهیه و برای اعتبارسنجی از نظر 20 نفر از صاحبنظران مرتبط استفاده شد. الگو در 10 عنصر اصلی بر اساس الگوی برنامه درسی اکر یعنی اهداف، محتوا، راهبردهای یادگیری، نقش معلم، گروه بندی، زمان، مکان، مواد و منابع و شیوه ارزشیابی با مرکزیت منطق تنظیم شده است. از جمله ویژگی های این الگو می توان به بومی بودن، توجه به ویژگی های مخاطبان، علمی بودن، اختصاصی بودن، سادگی، بدیع بودن، واقع نگری، نگاه تربیتی و رویکرد فعال در آموزش یادگیری اشاره کرد. کلید واژه ها: برنامه درسی، تربیت اخلاقی، الگوی برنامه درسی، دوره ابتدایی، رویکرد اسلامی